Mövzu başlıqları
- Timsah haqqında qısa məlumat
- Timsahların xüsusiyyətləri
- Timsahların Davranış Xüsusiyyətləri və Qidalanma Vərdişləri
- Timsahlarda çoxalma
- Timsahların yaşayış yeri
- Timsah növləri
Timsah haqqında qısa məlumat
Timsahlar ( lat. Crocodilia ) xordalılar tipinin sürünənlər sinifinə aid olub, bədənləri pulcuqlar ilə örtülmüş yırtıcı heyvan dəstəsidir. Əsasən Afrika, Asiya, Amerika və Avstraliya tropiklərində yaşayırlar. Timsahlar çaylarda, göllərdə, bataqlıq ərazilərdə və bəzən şor sularda (şirin sudan daha duzlu, lakin dəniz suyu qədər duzlu olmayan su) şirin su mühitlərində toplaşmağa meyllidirlər. Bəzi növlər, xüsusilə də duzlu su timsahı, əsasən Avstraliya, Cənub-Şərqi Asiya və Sakit okean adalarının sahilyanı ərazilərində yaşayır. Timsahların dənizə getdiyi də məlumdur. Sürünənlər sinifinin böyük nümayəndəsi olan bu canlılar qədim nəsildir və dinozavrların dövründən bəri zamanla çox az dəyişdiyinə inanılır.
Timsahların xüsusiyyətləri
Timsahlar dövrümüzün ən inkişaf etmiş sürünənləridir. Digər sürünənlərdən fərqli olaraq, dörd kameralı ürək, diafraqma və beyin qabığı (onurğalıların beynində müxtəlif struktur və funksional xüsusiyyətlərə malik olan quruluş) var.
Timsahın fiziki xüsusiyyətləri ona uğurlu ovçu olmağa imkan verir. Onlar daha sürətli üzməyə imkan verən aerodinamik bədən quruluşuna malikdirlər. Timsahlar üzərkən ayaqlarını da yan tərəfə sıxırlar ki, bu da timsahın suya davamlılığını azaldaraq daha sürətli üzməsinə kömək edir.
Timsahların pərdəli ayaqları var ki,bu ona suda sürətli dönüşlər və qəfil hərəkətlər etməyə və ya üzməyə imkan verir. Onlar bəzən yeriyərək hərəkət etdiyi üçün dayaz sularda pərdəli ayaqlar üstünlükdür.
Bu sürünənlər qısa məsafələrdə, hətta suda da çox sürətlidirlər. Timsahların hər sm başına 500 funt təzyiqlə dişləyə bilən son dərəcə güclü çənəyə və əti parçalamaq üçün iti dişlərə sahibdirlər. Bütün böyük timsahların kəskin və güclü pəncələri var. Boyunları yana doğru məhdud hərəkət edir. Bu səbəbdən açıq sahədə timsahla qarşılaşdığınız zaman aranızda kiçik bir ağac belə özünüzü qorumaq üçün kifayət edə bilər.
Sponsor Linklər
Ölçülər növünə görə çox dəyişir. Böyük növlər 5 və ya 6 metrdən çox uzunluğa və 1200 kiloqramdan çox çəkiyə çata bilər. Böyük yetkin ölçülərinə baxmayaraq, timsahlar həyatlarına təxminən 20 santimetr uzunluğunda başlayırlar. Dünyanın ən böyük sürünən növü olan timsahın ən böyük növü Şimali Avstraliya və Cənub-Şərqi Asiyada rast gəlinən Duzlu Su Timsahıdır.
Timsahların yaşını ölçmək üçün əsas üsul sümüklərdə və dişlərdə böyümə halqalarının ölçülməsidir. Hər haqla adətən ildə bir dəfə baş verən quru və nəmli mövsümlər arasında böyümə sürətinin dəyişməsinə uyğundur.
Timsahlar haqqında 10 maraqlı məlumat (BONUS)
1. Onlar Dinozavrların Nəsilləridir: Timsahlar təxminən 230 milyon il əvvəl yaşamış Archosauria adlı dinozavrların alt dəstəsinin nəslindəndir. Buna görə də timsahlar əslində dinozavr ailəsinin günümüzə qədər gəlib çatmış canlı nümayəndələridir.
2. Timsah göz yaşları: İfadədə deyilənlərin əksinə olaraq, timsahların gözlərindən ifraz etdikləri maye, gözlərini təmizləmək və qorumaq üçün çıxardıqları bir yağ növüdür. Bu yağ onların gözlərini nəmləndirir və suyun altında daha yaxşı görmələrini təmin edir.
3. Michael Fhelps kimi insanlar: Alligatorlar son dərəcə yaxşı üzgüçülərdir. Bədən quruluşu yuvarlaq və hamar olduğundan suda çox az müqavimətlə hərəkət edə bilirlər. Onlar həmçinin suda gizlənərək ovlaya və kifayət qədər tez uzun məsafələrə qət edə bilərlər.
4. Yüksək Sürətlə Qaçış qabiliyyəti: Timsahlar təkcə suda deyil, quruda da çox sürətlidirlər. Bəzi timsah növləri qısa məsafələrdə saatda 17-19 kilometr sürətə çata bilir. Bu, onları çox təsirli ovçu edir.
5. Bədən İstiliklərini Tarazlayırlar: Timsahlar soyuqqanlı heyvanlar kimi tanınır və xarici mühitə görə bədən istiliyini dəyişirlər. Buna görə də soyuq havada günəş altında yataraq bədən istiliyini artırır, isti havada isə suya girərək sərinləşirlər.
- Maraqlı faktlar
- Mənalı sözlər
- Doğruluq və cəsarət sualları
- Instagram üçün mənalı bio sözləri
- Maraqlı kitablar | Mütləq OXU!
6. Bunlar Mənim Körpələrimdir: Timsahlar balalarına çox yaxşı baxırlar. Dişi timsahlar yumurtalarını yerin altına basdırır və ətrafa diqqətlə qayğısına qalırlar. Yumurtadan çıxandan sonra körpələr bir müddət analarının yanında qalır və onların himayəsində böyüyürlər.
7. Davamlı Yenilənən Dişlər: Timsah dişləri davamlı olaraq yenilənir. Timsah həyatı boyu təxminən 3000-5000 arasında diş dəyişir. Bu, timsahların həyatları boyu iti dişlərə sahib olmasını təmin edərək, ovlarını asanlıqla parçalamağa imkan verir.
8. Möhtəşəm Ovçular: Timsahlar ətyeyən yırtıcılardır və adətən su yaxınlığında və ya bataqlıq ərazilərdə ovlanırlar. Ov edərkən səssizcə gözləyirlər və qəfil hücum edərək ovlarını tuturlar. Timsahların çənələri olduqca güclüdür və tısbağa və ya su samuru kimi sərt qabıqlara belə asanlıqla zərər verə bilər.
9. Uzun Ömürlüdülər: Timsahlar çox uzun müddət yaşaya bilən heyvanlardır. Təbii yaşayış mühitində bəzi timsah növlərinin orta ömrü 35 ilə 50 il arasındadır. Ancaq insanlar tərəfindən təhlükə altında olduqları üçün təbii yaşayış mühitində bu müddət bəzən daha qısa olur.
10. Səs çıxara bilmirlər: Timsahlar eşitdikləri səslərdən başqa öz səslərini eşidə bilməzlər. Başqa sözlə desək, timsahlar səs çıxara və ya səslə ünsiyyət qura bilməzlər. Bununla belə, onlar müxtəlif fiziki hərəkətlər və bədən dili ilə ünsiyyət qura bilirlər.
Timsahların Davranış Xüsusiyyətləri və Qidalanma Vərdişləri
Timsahlar pusqu quran yırtıcılardır: balıq və ya sürü heyvanlarının yaxınlaşmasını gözləyir, sonra hücuma keçirlər. Soyuqqanlı ovçular kimi uzun müddət yeməksiz yaşaya bilirlər və nadir hallarda aktiv ova ehtiyac duyurlar. Yavaş görünmələrinə baxmayaraq, yaşadıqları ərazilərin ən yaxşı yırtıcılarıdır. Bəzi növlərin köpək balıqlarına hücum edib öldürdüyü müşahidə edilmişdir. Timsahlar növlərindən asılı olaraq daha çox molyusklar və xərçəngkimilər kimi onurğasızlarla, balıq, sürünənlər və məməlilər kimi onurğalılarla qidalanır.
Timsahlarda çoxalma
Timsahların çoxalma mövsümü yanvar-may ayları arasındadır. Erkək cinsi yetkinlik dönəminin əvvəlində təxminən 3 metr uzunluğa çatdıqda, dişilərdə isə 2-2,5 metr uzunluğa çatdıqda baş verir. Həm erkək, həm də dişi timsahların normal şəraitdə bu uzunluğa çatması təxminən 10 il çəkir. Cütləşmə mövsümündə erkəklər dişiləri burnu ilə suya vuraraq, burnuna su çiləyərək, müxtəlif səslər çıxararaq cəlb edirlər. Böyük erkəklər dişiləri cəlb etməkdə daha uğurlu olurlar. Dişi cəlb etməyə müvəffəq olduqdan sonra cütlük isinir və çənələrinin alt hissələrini bir-birinə sürtürlər.
Timsahlar cütləşdikdən sonra dişi timsah ildə bir dəfə çay kənarındakı yuvada təxminən 20-40 yumurta qoyur. O, yuvanı yarpaqlar və digər bitkilərlə örtür. Çürüyən bitki örtüyü yumurtaları isti və nəm saxlayır. Timsah yumurtalarının inkubasiya temperaturu 28-32 dərəcə, nisbi rütubət 95-100 faiz, inkubasiya müddəti isə 70-80 gündür. Dişi yuvada qalır və yumurtadan çıxana qədər onları qoruyur. Balalar yumurtadan çıxmağa hazır olduqdan sonra səslər çıxarırlar. Dişi timsah yuvanı açır və körpələri suya aparır. Onlar dərhal xərçəng, karides və həşəratlarla qidalanmağa başlayırlar. Balaların təxminən yarısı ilk ildə yırtıcılar səbəbindən ölür.
Timsahların yaşayış yeri
Ən yaşlı timsahların orta hesabla 71 il yaşadığı təxmin edilir. Bəzi şəxslərin 100 ildən çox yaşaya biləcəyinə dair məhdud sübutlar var. Qeyd edək ki, ən yaşlı timsahlardan biri 115 yaşında Rusiya zooparkında həyatını itirib.
Timsahllar və İnsanlar
Daha böyük timsah növləri insanlar üçün çox təhlükəli ola bilər. Duzlu su və Nil timsahları Cənub-Şərqi Asiya və Afrikanın bəzi yerlərində hər il yüzlərlə insanın həyatını itirməsinə səbəb olan ən təhlükəli timsahlardır. Bataqlıq timsahları və nəsli kəsilməkdə olan Qara Kayman da insanlar üçün çox təhlükəlidir. Amerika timsahları isə daha az aqressivdirlər və nadir hallarda təxribat olmadan insanlara hücum edirlər.
Timsah növləri
Ən məşhurları Nil timsahı, duzlu su timsahı, Nil krakadili, Avstraliya şirin su timsahı, və Amerikan timsahıdır.
ÜMUMİYYƏTLƏ İSƏ TİMSAHIN 23 NÖVÜ VAR.
Bu 23 timsah növ 3 fəsiləyə bölünür:
- Alliqator və Kaymanlar (Alligatoridae)
- Krakadillər (Crocodylidae)
- Qaviallar (Gavialidae)
Bunlar yuxarıda qeyd etdiyimiz üç timsah ailəsidir. Bu timsah fəsiləsinin növlərinin sayını göstərək;
- Alliqator fəsiləsi ⇒ 2 Alliqator, 3 Kayman , 1 Melanosuchus və 2 Paleosuchus növü daxildir.
- Krakadillər fəsiləsi ⇒ 12 növ Crocodylus, 1 Osteolaemus və 1 tomistoma daxildir.
- Qaviallar ailəsi ⇒ Qavial cinsinin 1 növünü ehtiva edir.
Kaymanlar cinsi
Kayman (lat. Caiman) — timsahlar dəstəsinə, Alliqatorlar fəsiləsinə daxil olan cinsdor. Bunlar kiçik alliqatorlardır — bütün növlər yalnız 1,5–2 metr uzunluğa çatır və orta hesabla 6 ilə 40 kq arasında olurlar. “Kayman” ispan dilindən tərcümədə timsah mənasını verir. Bu heyvanlar qara kaymalar (Melanosuchus) və hamaralın kaymalar (Paleosuchus) ilə qarışdırılmamalıdır.
Paraqvay Kaymanı timsahları
Paraqvay Kaymanı Argentina (şimal), Braziliya (cənub), Boliviya (cənub) və Paraqvay kimi yerlərdə yaşayır. Digər adları Jakar kaymanı, qırmızı kaymanı, cənub eynəkli kaymandır. Bataqlıqlar, çaylar və göllər də daxil olmaqla müxtəlif yaşayış yerlərində rast gəlinir.
Bu növün uzunluğu 2,5-3 metrə çatır. Yaxşı inkişaf etmiş timsahın dəri təbəqələrində pulcuqlar, lövhələr və ya digər strukturlar əmələ gətirən sümük yataqları var. Dəri ticarətində daha az sümükləşmiş yan hissələrdən istifadə olunur. Paraqvay Kaymanlarının əsas qidası suda yaşayan onurğasızlardan (xüsusilə ilbizlər) və ilan və balıq kimi nadir onurğalılardan ibarətdir.
Dişi Yakar Kayman, adətən 21-38 yumurtanın qoyulduğu bir yuva qurur. Kürü tökmə yağışlı mövsümün ortasında baş verir. Dişilər inkubasiya zamanı yuvanı qoruyur, lakin ov təzyiqi buna təsir edə bilər. Artan ov təzyiqi nəticəsində dişilər yumurta qoyduqdan sonra yuvanı tərk etməyə meyllidirlər. İnkubasiya mart ayında baş verir. Təxmin edilən populyasiya(sayı) 100.000-200.000 arasındadır.
ABŞ-da Nəsli kəsilməkdə olan növlər haqqında qanunun ləğvi bu növə ciddi təsir göstərəcək. 1970-1980-ci illərdə qeyri-qanuni ovlanma növlərin sayının azalmasına səbəb oldu.
Yakar(Paraqvay) Kaymanı digər timsah növləri ilə müqayisədə nisbətən tez çoxala bilir.
Qara Kayman Timsahları
Bu timsahlar yavaş axan çaylar, çaylar, göllər, su basmış savannalar və bataqlıq ərazilər kimi müxtəlif şirin su yaşayış yerlərində rast gəlinir. Qara Kayman Boliviya, Braziliya, Kolumbiya, Ekvador, Fransız Qvianası, Qayana, Peru və Venesuela kimi yerlərdə yaşayır.
Cənubi Amerikadakı digər kayman növləri ilə üst-üstə düşsə də, fərqli yaşayış yerlərini tutur. Qara Kayman ‘Alliqatoridae’ ailəsinin ən böyük növüdür. Uzunluğu 6 metrə qədər böyüyə bilər, bu da onu ailənin ən böyük üzvü və Amazon hövzəsində ən böyük yırtıcısı edir. Qara Ayparanın ümumi görünüşü Amerika Timsahına (Alligator mississippiensis) bənzəyir. Ümumi adından da göründüyü kimi, bu növ tünd rəngə malikdir.
Bu canlıların alt çənəsində boz zolaqlar var (yaşlı heyvanlarda qəhvəyi); Bədənin yan tərəflərində solğun sarı və ya ağ zolaqlar vardır. Ancaq bunlar daha çox balalarda özünü göstərir. Heyvan yetkinləşdikcə bu zolaqlar tədricən yox olur. Qara Kaymanın qırmızı gözləri və qara, pullu dərisində sümüklü beli var. Onun dəri rəngi gecə ov zamanı kamuflyaj etməyə kömək edir, eyni zamanda onlara istiliyi udmağa imkan verir.
Qara Kayman balıq, o cümlədən piranya balığı, naxa balığı, quşlar, tısbağalar və digər heyvanları, o cümlədən quruda yaşayan kapibaralar (Hydrochaeris hydrochaeris) və su kənarına içmək üçün gələn maralları yeyir. Daha böyük nümunələrə tapir və anakonda ilə qidalana bilirlər. Onların dişləri ovunu tutmaq üçün çox möhkəmdir, lakin qoparmaq üçün kifayət deyildir. Ona görə də ovlarını boğduqdan sonra çeynəmədən udurlar.
Gənc timsahlar daha böyük, quru ovuna keçməzdən əvvəl xərçəngkimilər və həşəratlarla qidalanırlar. Sağlam yetkin qara kaymanların insanlardan və yaquarlardan başqa ovlayan yoxdur. Onların əsasən dərisi və ya əti üçün ovlanır.
Dişi Qara Kayman quraq mövsümdə 30-dan 65-ə qədər yumurtanın qoyulduğu kurqan yuvasını (diametri 1,5 metr) qurur. Yuvalara həm gizli, həm də açıq yerlərdə rast gəlmək olar. Dişilər yuvalarına yaxın qalırlar. Bala yumurtadan çıxmağa hazır olduqda, o, yuvanı açır və inkubasiya prosesinə kömək edir. İnkubasiya mövsümünün 42 ilə 90 gün arasında davam etdiyi bildirilir. Qara Kayman timsahları məcburi durumlarda balalarını yeyə bilər.
Təxmin edilən sayı 25.000 ilə 50.000 arasındadır. Bu gün timsahların populyasiyası həm qeyri-qanuni ovun davam etməsi, həm də artan rəqabət səbəbindən təhlükə altındadır. Meşələrin qırılması və bataqlıq ərazilərin qurudulması ilə sayları getdikcə azalmaqdadır.
Axtarış sözləri: timsah haqqında məlumat,timsah haqqinda melumat,timsah gözyaşları,timsahlar haqqinda melumat,timsahlar haqqında məlumat,timsahlarin novleri,timsah haqda,krakadil haqqinda
